Cuir ceist ar na saineolaithe _

Tá an oiread sin bealaí ann a scaiptear eolas bréagach, míthreorach nó míchruinn ach seo cuid de na cinn is coitianta.

1. Láithreáin ghréasáin bhréagacha nó cuntais a bhfuil an chuma orthu gur eagraíochtaí nuachta gairmiúla nó iriseoirí iad a tháirgeann ábhar míthreorach a dheartar chun mí-fhaisnéisiú, fearg a chur ar dhaoine nó tuairim a fháil uathu.
2. Is minic a roinneann cuntais gan ainm méimeanna ar líne agus ní bhíonn sé d’fheidhm acu ach daoine a dhéanamh feargach nó trína chéile agus údar casaoide a chruthú i measc grúpa amháin i gcoinne baill grúpa eile.
3. Úsáidtear cuntais uathoibrithe nó nascfheirmeacha chun iarracht a dhéanamh rannóga treochta ar ardáin na meán sóisialta a ionramháil chun ábhar a threisiú go saorga nó chun tionchar a bheith acu ar chórais mholta ionas gur féidir, ina dhiaidh sin, níos mó úsáideoirí ar líne a nochtadh d’fhaisnéis bhréagach nó mhíthreorach.
4. Úsáidtear cuntais uathoibrithe nó nascfheirmeacha chun iarracht a dhéanamh rannóga treochta ar ardáin na meán sóisialta a ionramháil chun ábhar a threisiú go saorga nó chun tionchar a bheith acu ar chórais mholta ionas gur féidir, ina dhiaidh sin, níos mó úsáideoirí ar líne a nochtadh d’fhaisnéis bhréagach nó mhíthreorach.
5. Tá an-tóir ar aipeanna teachtaireachtaí príobháideacha agus leathphríobháideacha nó ar chomhráite grúpa. Feidhmíonn spásanna ar líne den sórt sin lasmuigh de ghrinnscrúdú poiblí, rud a chiallaíonn gur féidir iad a úsáid chun faisnéis bhréagach agus mhíthreorach a scaipeadh, daoine eile a spreagadh chun an t-ábhar seo a roinnt nó baill nua a chur le comhráite den sórt sin.

Tá teoiricí comhcheilge bunaithe ar na tuairimí nach dtarlaíonn aon rud trí thimpiste, agus gurb iad gníomhartha grúpaí beaga cumhachtacha a rialaíonn scothaicme (rialtas go minic) is cúis le himeachtaí díobhálacha nó tragóideacha. De ghnáth bíonn plota rúnda líomhnaithe ann (m.sh., Paindéim); comhcheilgeoirí (m.sh., Qanon); roinnt fianaise a roghnaíodh nó a falsaíodh chun tacú leis an teoiric; an creideamh nach ann do chomhtharlúintí; roinnt an domhain ina thaobh maith agus olc; agus sainaithint sceilpíní gabhair, a bhíonn ina spriocanna do na comhcheilgeoirí (an Coimisiún Eorpach). Is féidir teoiricí comhcheilge a aithint trí éilimh neamhghnácha, gan tacaíocht a thugann dúshlán faisnéis eolaíoch bhunaithe, agus úsáid iomarcach ionsaithe ad hominem (pearsanta) i gcoinne aon duine a dhéanann iarracht an teoiric a bhréagnú (an namhaid). Is minic a bhíonn siad an-spreagúil, agus go n-úsáidtear eagla, amhras nó uafás chun tacaíocht a chothú.

Is ceist dhúshlánach í seo. Cé go raibh teoiricí comhcheilge ann i gcónaí – m.sh., gur tharla tuirlingt na gealaí i stiúideo in 1969 – is cosúil go bhfuil siad níos forleithne fós le blianta beaga anuas. Ba shoiléir é sin le linn phaindéim COVID-19, nuair a roinneadh go forleathan ar an idirlíon agus ar na meáin shóisialta iliomad teoiricí comhcheilge a bhain le vacsaíní, dianghlasáil agus bunús an víris. Cé gur féidir le teoiricí comhcheilge a bheith suimiúil, bíonn siad contúirteach freisin, go háirithe nuair a bhíonn torthaí tubaisteacha mar thoradh ar an léamh ródhomhain, mar shampla ionsaithe an Chaipeatóil sna Stáit Aontaithe ar an 6 Eanáir, nó básanna inchoiscthe ó víris.

Fiú nuair a chuirtear na fíricí os comhair an duine a chreideann na teoiricí comhcheilge, is féidir leis sin a bheith neamhéifeachtach, mar féidir leo a bheith ina gcruthúnas breise ar an gcomhcheilg, agus a bheith ina chúis le tochailt níos doimhne. Is tábhachtach comhbhá a thaispeáint, agus gan magadh faoin duine – cuimhnigh, is féidir leis na cúiseanna a gcreideann siad teoiricí comhcheilge a bheith casta. Cur chuige amháin is ea díospóireacht oscailte a spreagadh, agus spéis a léiriú, m.sh., trí cheisteanna a chur faoin teoiric a d’fhéadfadh féinmhachnamh a spreagadh agus ligean duit roinnt frithfhaisnéise a thabhairt isteach diaidh ar ndiaidh. Más féidir, is straitéis úsáideach freisin í iar-theoiricí comhcheilge a fháil chun cabhrú le bréagnú a dhéanamh. I ndeireadh na dála, is í an uirlis is mó i gcoinne teoiricí comhcheilge ná litearthacht na meán agus na faisnéise, a chuireann ar chumas daoine meastóireacht chriticiúil a dhéanamh ar an bhfaisnéis a bhíonn acu, foinsí creidiúnacha a lorg, agus dul i mbun plé tuisceanach.
Is féidir roinnt foinsí cabhracha eolais a fháil thíos:

Treoir dhlúth maidir le Teoiricí Comhcheilge:

Download

An Lámhleabhar maidir le Teoiricí Comhcheilge:

Download

Teoiricí comhcheilge a aithint (Coimisiún an AE):

Download

My 15-year old has told me that they want to be a “citizen journalist,” which seems to mainly involve attending protests and marches, filming clips on their phone and uploading them to TikTok. I’ve never heard of citizen journalism – should I be concerned? (Answer by Dr. Claire McGuinness)

One of the more interesting recent changes in news reporting has emerged from the rise of social media, which has empowered ordinary members of the general public – in this context, non-journalists like your teenager – to become content creators and what has been called “citizen journalists”. Citizen journalism is more formally defined as “the reporting of news events by members of the public using the Internet to spread the information” (Techopedia), but is probably more recognisable to us as livestreams or video clips of events taken by bystanders and shared on YouTube, Facebook, TikTok, blogs and other platforms. Some of these clips also find their way into the mainstream news media channels, which may not yet have been able to get their own reporters on the ground. While it’s not a completely new phenomenon – think of the famous Zapruder film of the JFK assassination in 1963 – the citizen journalism trend has been accelerated by technology. Most of us now own smartphones equipped with increasingly high-quality cameras that enable people to capture and share news events as they happen. Easy-to-use editing software has allowed people to cut and enhance their videos to create attention-grabbing reports. It’s not just video – blogs, websites and other open source channels are also populated by eager citizen journalists. Now, “Almost anyone with internet access can break a story or even create the news, at least in principle” (Tewkesbury & Rittenberg, 2012). In recent times, public awareness of citizen journalism has soared, most likely due to high-profile news stories such as the 2020 murder of George Floyd, which was captured on video by a 17-year old citizen journalist who shared her clip on social media, bringing global attention to the killing. The resulting outcry led to a surge of protests against racism and policy brutality, which circulated under the #blacklivesmatter hashtag on social media.

In these situations and others, such as reporting from disaster zones, arguments in favour of citizen journalism seem clear – if mainstream news media are not or cannot be present, sharing first-hand reports can draw attention to crimes, injustices and humanitarian crises that might otherwise stay below the public radar. You could argue that citizen journalists contribute to democratising the news landscape, enabling diverse perspectives and local stories to reach broader audiences, even before professional journalists take up the story. In regions where media is under tight government control, this can be critical. However, caution is advised – citizen journalists can also distort the news. As they are not required to adhere to the standards and codes of ethics governing professional journalists, the trustworthiness of citizen reports can be questionable. There are no editorial checks, and content may be manipulated to fit an agenda. Problems with copyright and privacy may arise, when no legal or fact checks are performed. Important context or exposition may be omitted. To address this, one thing that aspiring citizen journalists like your teenager can do is familiarise themselves with the Seven Standards of Quality Journalism – and be careful out there!
D’inis mo leanbh atá 15 bliana d’aois dom go bhfuil sé/sí ag iarraidh a bheith ina “t(h)uairisceoir saoránaigh,” agus is cosúil go mbaineann sé sin den chuid is mó le freastal ar agóidí agus mórshiúlta, gearrthóga a scannánú ar a bhfón agus iad a uaslódáil ar TikTok. Níor chuala mé riamh faoi thuairisceoireacht saoránach – ar cheart imní a bheith orm? (Freagra ón Dr. Claire McGuinness)

Tháinig ceann de na hathruithe níos spéisiúla agus is déanaí sa tuairisceoireacht nuachta chun cinn leis an méadú atá tagtha ar na meáin shóisialta, rud a chuir ar chumas ghnáth-dhaoine den phobal i gcoitinne – sa chomhthéacs seo, neamh-iriseoirí cosúil le do dhéagóir – a bheith ina gcruthaitheoirí ábhair agus tugadh “tuairisceoirí saoránaigh” air sin. Tugtar sainmhíniú níos foirmiúla ar thuairisceoireacht saoránach mar imeachtaí nuachta á dtuairisciú ag daoine den phobal trí úsáid a bhaint as an Idirlíon chun an t-eolas a scaipeadh (Techopedia), ach is dócha go bhfuil sé níos aitheanta dúinne mar bheoshruthanna nó gearrthóga físe d’imeachtaí a rinne fianaisigh agus a roinntear ar YouTube, Facebook, TikTok, blaganna agus ardáin eile. Éiríonn le roinnt de na gearrthóga sin a mbealach a dhéanamh chuig na cainéil phríomhshrutha nuachta sna meáin chumarsáide, a d’fhéadfadh sé tarlú nach raibh tuairisceoirí na gcainéal sin in ann a bheith ar an láthair go fóill. Cé nach bhfuil sé sin go hiomlán nua – smaoinigh ar scannán cáiliúil Zapruder faoi fheallmharú JFK sa bhliain 1963 – chuir an teicneolaíocht borradh faoi threocht na tuairisceoireachta saoránach. Tá fóin chliste ag an gcuid is mó againn anois atá feistithe le ceamaraí a mbíonn a gcaighdeáin ag dul i bhfeabhas i gcónaí agus a chuireann ar chumas daoine imeachtaí nuachta de réir mar a tharlaíonn siad a léiriú agus a roinnt. Leis na bogearraí eagarthóireachta atá éasca le húsáid, ligeadh do dhaoine a bhfíseáin a ghearradh agus a fheabhsú chun tuairiscí a tharraingíonn aird a chruthú. Ní bhaineann sin le físeáin amháin – bíonn tuairisceoirí saoránaigh atá ar bís ag baint leas as blaganna, láithreáin gréasáin agus cainéil eile foinsí oscailte freisin. Anois, is féidir le duine ar bith beagnach a bhfuil teacht acu ar an idirlíon scéal a bhriseadh nó fiú an nuacht a chruthú, i bprionsabal ar a laghad (Tewkesbury & Rittenberg, 2012). Le tamall anuas, tháinig feabhas ar fheasacht an phobail maidir le tuairisceoireacht saoránach mar gheall, is mó is dóichí, ar scéalta nuachta ardphróifíle amhail dúnmharú George Floyd sa bhliain 2020 a ndearna tuairisceoir saoránaigh, 17 mbliana d’aois, físeán de agus a roinneadh an ghearrthóg ar na meáin shóisialta chun aird dhomhanda a tharraingt ar an marú. Mar gheall ar an raic a d’eascair as sin, tháinig borradh ar an líon agóidí in aghaidh ciníochais agus brúidiúlacht póilíní agus scaipeadh sin faoin haischlib #blacklivesmatter ar na meáin shóisialta.

Sna cásanna sin agus eile, amhail tuairisciú a dhéanamh ó chriosanna tubaistí, is cosúil go bhfuil argóintí i bhfabhar tuairisceoireacht saoránach soiléir – mura féidir leis na meáin chumarsáide nuachta phríomhshrutha a bheith i láthair, is féidir aird a tharraingt ar choireanna, éagóracha agus géarchéimeanna daonnúla nach mbeadh i mbéal an phobail murach sin b’fhéidir trí thuairiscí pearsanta a roinnt. D’fhéadfaí a mhaíomh go gcuidíonn tuairisceoirí saoránaigh leis an tírdhreach nuachta a dhaonlathú, le go mbeidh dearcthaí éagsúla agus scéalta áitiúla in ann teacht chomh fada leis an lucht féachana níos leithne, fiú sula dtabharfaidh iriseoirí gairmiúla faoin scéal. Is féidir leis sin a bheith ríthábhachtach i réigiúin ina bhfuil na meáin chumarsáide faoi smacht docht ag an rialtas. Mar sin féin moltar a bheith ar an airdeall – is féidir le tuairisceoirí saoránaigh an nuacht a chur as a riocht freisin. Ó tharla nach bhfuil orthu cloí leis na caighdeáin agus leis na cóid eitice a rialaíonn iriseoirí gairmiúla, is féidir amhras a bheith ann faoi iontaofacht na dtuairiscí saoránaigh. Níl aon seiceálacha eagarthóireachta ann agus d’fhéadfaí ábhar a ionramháil lena chur in oiriúint do chlár oibre. D’fhéadfadh fadhbanna le cóipcheart agus príobháideachas teacht chun cinn nuair nach bhfuil aon seiceáil fíricí nó dlí curtha i gcrích. D’fhéadfaí léiriú nó comhthéacs tábhachtach a fhágáil ar lár. Chun aghaidh a thabhairt air sin, tá rud amháin ann is féidir le tuairisceoirí saoránaigh ardaidhmeannacha cosúil le do dhéagóir a dhéanamh, is é sin eolas a chur ar na Seacht gCaighdeán a bhaineann le hIriseoireacht d’Ardchaighdeán – agus a bheith cúramach amuigh ansin!

Freagra gearr air sin ná gur cheart go socródh an fhianaise céard is bréagaisnéis ann agus céard nach ea. Ba cheart d’aon duine nó eagraíocht atá ag déanamh cinneadh faoi éileamh é sin a dhéanamh ar bhealach trédhearcach agus trí thagairt don fhianaise. Dar ndóigh is éard a bhíonn deacair faoi sin ná nach mbíonn sé i gcónaí simplí fianaise a mheas toisc go bhféadfadh easpa fianaise a bheith ann nó go bhféadfadh sé nach mbeadh nádúr an éilimh go hiomlán fíorasach. Mar shampla tá comhaontú soiléir eolaíochta ann maidir leis an bhfianaise i leith shábháilteacht agus éifeachtacht na vacsaíní don óige. D’fhéadfadh roinnt daoine easaontú leis sin ach tá an fhianaise eolaíochta soiléir. Mar mhalairt air sin, níl go leor nithe eile a mbíonn muid ag argóint fúthu sa tsochaí bunaithe ar fhíricí soiléire; is léirmhínithe iad d’fhianaise agus baineann siad le smaointe polaitíochta agus morálta faoi mar is ceart agus nár cheart dúinn a dhéanamh. Sna cásanna sin, is minic a tharlaíonn sé gur bréagach i bpáirt nó gur dí-chomhthéacsaithe nó gur díchumtha é éileamh ar bhealach éigin agus ba cheart na cúiseanna ar thángthas ar an gconclúid sin a mhíniú go soiléir.

Le blianta beaga anuas, fiosraítear in go leor staidéar an fáth a gcreideann daoine i mbréagaisnéis, a roinneann siad bréagaisnéis nó a bhfuil siad rannpháirteach i mbréagaisnéis. Mar shampla nuair atá tuirse ar dhaoine, nuair atá strus orthu, nó nuair a chuirtear isteach orthu, is lú an seans go smaoineoidh siad go criticiúil ar na héilimh a thagann siad trasna orthu. Maidir leis sin, tá eolas roimh ré tábhachtach toisc gur lú an seans go nglacfaidh daoine le héilimh bhréagacha faoi ábhair nuair atá bunchloch mhaith eolais acu faoin ábhar sin. Ina theannta sin, d’fhéadfadh daoine a bheith claonta agus imríonn sé sin tionchar ar a mbreithiúnas. Baintear leas as na coinníollacha sin le bréagaisnéis trí éilimh mhothúchánacha agus éilimh a tharraingíonn aird a chur i láthair. Mar sin féin, bíonn éagsúlacht mhór i gceist le cásanna áirithe bréagaisnéise agus creidimh. D’fhéadfadh duine ar bith againn bréagaisnéis a chreidiúint sna cúinsí cearta. Chomh maith leis sin, tá claonadh ann, faraor, glacadh leis go bhfuil rannpháirtíocht i mbréagaisnéis mar a chéile le bréagaisnéis a chreidiúint. Spreagtar daoine bréagaisnéis a roinnt agus a bheith rannpháirteach inti ar chúiseanna éagsúla a chiallaíonn nach gá go gcreideann siad bréagaisnéis. B’fhéidir go mbainfidís siamsaíocht as na héilimh nó go mbeadh ábhar machnaimh ann dóibh nó b’fhéidir go mbeadh imní orthu ar fhaitíos go mbeadh éileamh fíor.

Cruthaíonn réimse leathan gníomhaithe lena n-áirítear stáit, corparáidí, grúpaí agus daoine aonair bréagaisnéis. Is leathan freisin atá na cúiseanna nó spreagthaí chun í a chruthú. D’fhéafadh na spreagthaí a bheith bunaithe ar chúrsaí polaitíochta, idé-eolaíocha nó airgeadais nó meascán de na nithe sin. Eascraíonn roinnt bréagaisnéise ó bhrúghrúpaí idirnáisiúnta atá maoinithe go maith agus an-eagraithe agus d’fhéadfadh bréagaisnéis eile a bheith an-áitiúil. Níl aon shamhail aonair ann.

Is é an freagra atá ar bhréagaisnéis ná gan muinín in institiúidí nó i saineolaithe a cheilt. Ní hé sin le rá go bhfuil na “meáin chumarsáide phríomhshrutha” ar fad go maith agus go bhfuil na “meáin chumarsáide mhalartacha” ar fad go dona. Ní mór muinín a thuilleamh agus ní mór d’eagraíochtaí a léiriú go bhfuil siad iontaofa trí dhea-chleachtais a leanúint, feidhmiú ar son leas an phobail agus trí bheith ag brath ar fhianaise. Is féidir le faisnéis agus litearthacht sna meáin cuidiú leis an bpobal nuair a bhaineann na meáin chumarsáide éagsúla agus institiúidí oifigiúla na hidéil sin amach a aithint agus má tá siad cuntasach. Plúchtar muid le faisnéis ó fhoinsí éagsúla. Cuirtear ualach mór ar dhaoine aonair a bheith stuama nuair a bhíonn siad ag cur a gcuid muiníne i bhfoinse.

Is smaoineamh sách simplí é réamhbhréagnú: is éard atá i gceist leis ná foláireamh a thabhairt do dhaoine roimh ré faoi straitéisí agus teaicticí ionramhála. Déantar iarracht le bréagnú nó seiceáil thapa faisnéis bhréagach a cheartú tar éis na fírice, baineann réamhbhréagnú leis an smaoineamh má tá réamhfhógra tugtha duit faoi straitéisí bréagaisnéise, is mó an seans go mbeidh tú in ann diúltú dóibh nuair a fheicfidh tú iad. Mar shampla b’fhéidir go míneofaí sna réamhbhréagnuithe go bhfuil feachtas eagraithe ar bun chun amhras a chaitheamh ar an eolaíocht aeráide nó go raibh teoiricithe comhcheilge ag cur éilimh chun cinn faoi ghníomhaithe géarchéime chun aird a bhaint de choireanna agus ainghníomhartha. Cheapfaimis, b’fhéidir, go bhfuil sé sin cosúil le litearthacht sna meáin mar go bhfuil sé d’aidhm ag an dá cheann acu daoine a spreagadh a bheith ag smaoineamh go criticiúil faoi na meáin chumarsáide a úsáideann siad, ach tá bunús an-difriúil acu. Tagann na smaointe atá taobh thiar den réamhbhréagnú ón taighde a rinneadh ar shíceolaíocht shóisialta sna 1960idí. Mar mhalairt air sin, tá sraith ábhar imní i bhfad níos leithne ag litearthacht sna meáin chun daoine a chosaint ón iomarca tionchair ag na meáin chumarsáide ach chun daoine a chumasú freisin na meáin chumarsáide a úsáid le go mbeidh siad in ann iad féin a chur in iúl agus saol maith a chaitheamh. Bealach amháin chun smaoineamh ar an difríocht ná go ndéantar iarracht le réamhbhréagnú deireadh a chur le bréagaisnéis ach le litearthacht sna meáin déantar iarracht saoránacht mhaith, rannpháirtíocht agus cuimsiú a chur chun cinn agus mar sin níl sa troid i gcoinne bréagaisnéise ach cuid de.

Tagraíonn an téarma leathan, Alt Tech, go ginearálta d’ardáin níos lú a bhfuil cur chuige níos scaoilte acu i leith measarthacht ábhair. Tháinig na hardáin sin chun cinn nó bhí níos mó tóra orthu nuair a chuir ardáin amhail YouTube, Facebook, Instagram agus Twitter (X anois) roinnt pearsantachtaí ón taobh antoisceachais nó ón taobh atá i bhfad amach ar an eite dheis ‘ón ardán’. Cuireadh tús leis sin timpeall 2017-2018, tar éis imeachtaí amhail Charlottsville Unite the Right rally, lámhach na Sionagóige in Pittsburgh, ionsaí Mhosc na hEaglaise Chríost agus baineadh an bhuaic amach tar éis na n-imeachtaí ar an 6 Eanáir 2021 in Capitol na Stát Aontaithe.

Nuair nach raibh ardán ag gníomhaithe agus pearsantachtaí a bhí i bhfad amach ar an eite dheis, d’iompaigh siad go dtí spásanna a raibh teorainn fhíorbheag i gceist leo nó nach raibh teorainn ar bith i gceist leo maidir leis an gcineál ábhair a postáladh. Meastar go bhfuil ardáin amhail Gab, Bitchute, Parler nach ann dó níos mó, TruthSocial, Rumble agus réimsí de Telegram, DLive, Odysee agus Discord mar chuid den Alt Tech. Tugtar le fios le fianaise shuntasach go n-óstálann ardáin Alt Tech níos mó ábhair d’fhuathchaint, bréagaisnéis, teoiricí comhcheilge agus cineálacha eile ábhair ghangaidigh i gcomparáid le hardáin phríomhshrutha. Tá beagán dóchais ann go bhféadfadh creataí beartais níos láidre ar leibhéal náisiúnta agus AE aghaidh a thabhairt ar an ról atá ag Alt Tech. Mar sin féin, b’fhéidir go mbeadh úsáideoirí ag iarraidh a bheith ar a n-aire agus fanacht amach ó fhaisnéis atá cruthaithe ag na hardáin sin a scaipeadh, ardáin a bhfuil seoltaí acu a thosaíonn le https://t.me/ (Telegram), https://bitchute (Bitchute), https://rumble.com (Rumble) etc. Is beag seiceálacha cáilíochta, más ann dóibh, a dhéantar ar na hardáin seo ar an bhfaisnéis a scaiptear agus ciallaíonn sé sin gur féidir rud ar bith a bheith san áireamh idir fhuathchaint agus ábhair atá thar a bheith foréigneach agus suaite.

Mar a chéile le formhór na meán sóisialta, bíonn ardáin Alt Tech ag brath den chuid is mó ar úsáideoirí a bhíonn ag idirghníomhú leis an (mífhaisnéis) bhfaisnéis, a chuireann nóta tráchta léi agus a roinneann í. Rud atá tábhachtach mar sin ná scéalta tarraingteacha a chruthú chun daoine a mhealladh. Saintréith choitianta a bhaineann le mífhaisnéis a scaipeadh ar ardáin Alt Tech ná cumarsáid mhothúchánach a úsáid go háirithe fearg, faitíos agus imní. Cuirtear faitíos nó imní ar dhaoine le scéalta mífhaisnéise nuair a dhéantar tagairt do ghrúpaí leochaileacha, mar shampla leanaí, nó nuair a tharraingítear aird ar phointí teannais mar shampla maidir le tithíocht.

Ar an dara dul síos, cuireann siad réiteach soiléir ar fáil trí na déantóirí coire, más fíor, a ainmniú agus an milleán a chur orthu. Dá bhrí sin, is éard is straitéis thipiciúil a úsáidtear i scéalta dochracha ná faitíos, imní agus fearg a chothú agus ansin cuirtear na mothúcháin sin ar aghaidh chun díriú ar phobail ar leith agus an milleán a chur orthu.

D’fhéadfadh sé a bheith an-deacair a dhéanamh amach an bhfuil scéal slítheánta nó nach bhfuil toisc gur minic a théann scéalta ó na meáin chumarsáide i bhfeidhm ar mhothúcháin an lucht féachana. Táimid ag maireachtáil i sochaithe neamhfhoirfe agus bíonn go leor gearán agus teannais ann ar féidir a chur in iúl trí fhearg agus imní a léiriú. Mar sin féin nuair a chuireann scéal an milleán ar phobal iomlán daoine agus nuair a chuirtear réitigh róshimplí i láthair, ba cheart dúinn stopadh, smaoineamh agus na bunchúiseanna agus an réasúnú atá taobh thiar de a cheistiú.

Léiríonn taighde gurb iad na tuismitheoirí an phríomhfhoinse cabhrach nuair a tharlaíonn rud éigin ar líne a chuireann isteach ar na páistí nó a chuireann as dóibh agus is iad na tuismitheoirí príomhoideachasóirí a bpáistí. Nuair a thagann sé go dtí cabhrú lena bpáistí a mbealach a dhéanamh tríd an saol ar líne, d’fhéadfadh go mbeadh tuismitheoirí trína chéile agus go mbraithfeadh siad gur mó atá ar eolas ag a bpáistí faoin idirlíon ná mar atá acu féin.
Is é an rud is tábhachtaí atá tuismitheoirí in ann a dhéanamh chun a bpáiste a chosaint ar líne ná caidreamh maith a chothú leo trí chomhráite oscailte. Tá go leor acmhainní iontacha ann chun tacú le tuismitheoirí; féach ar webwise.ie/parents nó íoslódáil Webwise Treoir do Thuismitheoirí maidir le hIdirlíon Níos Fearr. Chun tuilleadh eolais a fháil tabhair cuairt ar: webwise.ie/parents. Ina theannta sin, cuireann an Chomhairle Náisiúnta Tuismitheoirí – Bunbhrainse oiliúint ar líne agus oiliúint aghaidh ar aghaidh ar fáil do thuismitheoirí i réimse na sábháilteachta idirlín, agus bí ag faire amach le haghaidh teachtaireachtaí ó scoil do pháistí faoi aon oiliúint saor in aisce a bheadh ar fáil sa réimse seo.

Tá scileanna digiteacha rí-thábhachtach má theastaíonn uainn go n-éireoidh le páistí plé leis an saol go rathúil tríd an idirlíon. Seo a leanas na príomhphointí le coinneáil i gcuimhne agus an teicneolaíocht á húsáid le daltaí níos óige.

Simplíocht: Coinnigh simplí é. Úsáid suíomh gréasáin nó aip amháin agus smaoinigh ar bhealaí cruthaitheacha agus fiúntacha chun é a chomhtháthú leis an bhfoghlaim teanga nó eolas a agus tuiscint a fháil ar thopaic atá rún agat a iniúchadh i do Scéimeanna Coicíse.

Léirigh: Léirigh an rud ba mhaith leat a dhéanfadh do chuid daltaí. Má tá fáil agat ar ríomhaire glúine nó ar tháibléad agus más féidir leat é a nascadh le clár bán i do sheomra ranga, beidh tú in ann na gnéithe a bhaineann le háis dhigiteach nua a thaispeáint do na daltaí ar fad ag an am céanna. Mar shampla, dá mbeifeá ag iarraidh uirlis nua don scéalaíocht dhigiteach a chur i láthair na ndaltaí, amhail Write Reader nó Book Creator, d’fhéadfá iad a chur ag obair ar eispéireas comhroinnte chun leabhar ranga a chruthú ag úsáid na scríbhneoireachta digití. Ní hamháin go gcuirfeadh sé seo ar do chumas a thaispeáint dóibh cén chaoi leis an uirlis nua a úsáid ach deis iontach a bheadh ann chomh maith le díriú isteach ar an bpróiseas scríbhneoireachta féin.

Soiléireacht faoina bhfuiltear ag súil leis: Bíodh na daltaí soiléir faoina bhfuil tú ag súil leis uathu, ó thaobh gléasanna a úsáid agus ó thaobh a n-iompar agus iad ag obair i mbeirteanna nó i ngrúpaí. Plean maith a bheadh ann dá gcruthódh do chuid daltaí le chéile “Conradh Digiteach” simplí don rang, ionas go mbeidh siad soiléir faoina bhfuiltear ag súil leis uathu.

17 How do I introduce the topic of digital citizenship to the classroom? (Answer by Jane McGarrigle)
Digital Citizenship Education is more than one school subject; it crosses subject boundaries and requires a whole-school approach involving the whole-school community. Below are some ways you can embed digital citizenship education into your teaching and learning:

• Create and agree a class code of conduct with your pupils for using the internet and digital devices in your classroom. This will provide an opportunity to discuss digital citizenship domains such as access and inclusion, rights and responsibilities and e-presence and communication.

• Use research tasks/projects to teach your pupils media and information literacy skills such as how to safely search the internet to find accurate and trustworthy information and to use critical thinking skills to spot false information online.

• Encourage learning and creativity into your next history lesson by introducing students to film and storytelling. Have pupils create and record a short history video on an important figure in history.

• Explore ethics and empathy online using stories, songs or plays incorporating scenarios or characters feelings. Webwise provides free online safety resources that feature stories, songs and short videos such as Vicky’s Party from the My Selfie and the Wider World, available here: webwise.ie/myselfie-wider-world/.

• Use subjects such as science and geography to discuss with pupils how websites, apps, technology use big data in various ways for example, GPS signals, location tracking, weather/climate information, artificial intelligence, web browser cookies, etc. and begin conversations on topics such as rights and responsibilities or privacy and security.

Safer Internet Day is a great opportunity to discuss being a safe and responsible digital citizen with your pupils and involve the whole school community. The Webwise Safer Internet Day hub has lots of great ideas and activities to help teach your pupils about creating a positive digital footprint and their rights and responsibilities online as digital citizens: webwise.ie/saferinternetday 17 Cén chaoi a bhféadfaidh mé téama na saoránachta digití a chur i láthair den chéad uair sa seomra ranga? (Freagra ó Jane McGarrigle)
Tá níos mó i gceist leis an Oideachas ar an Saoránacht Dhigiteach ná díreach ábhar scoile; trasnaíonn sé teorainneacha na n-ábhar agus teastaíonn cur chuige a bhaineann leis an scoil uile, a mbeidh pobal uile na scoile páirteach ann. Seo thíos roinnt bealaí a bhféadfá an t-oideachas saoránachta digiteach a leabú i do chuid teagaisc agus sa bhfoghlaim:

• Cruthaigh agus aontaigh, i bpáirt leis na daltaí, Cód Iompair ranga maidir le húsáid an Idirlín agus na ngléasanna digiteacha sa seomra ranga. Deis a bheidh anseo plé a dhéanamh ar réimsí na saoránachta digití amhail rochtain agus cuimsiú, cearta agus freagrachtaí agus r-láithreacht agus cumarsáid.

• Úsáid tascanna/tionscadail taighde chun scileanna litearthachta meán agus faisnéise a mhúineadh do do chuid daltaí, ar nós an bealach le cuardach idirlín a dhéanamh go sábháilte ar mhaithe le heolas atá cruinn agus iontaofa a aimsiú agus an chaoi le scileanna smaointeoireachta criticiúla a úsáid chun bréagaisnéis a aithint ar líne.

• Tabhair an fhoghlaim agus an chruthaitheacht isteach an chéad uair eile a múinfidh tú ceacht staire eile trí scannáin agus scéalaíocht a chur i láthair na ndaltaí. Iarr ar na daltaí físeán gearr staire ar phearsa a bhí tábhachtach sa stair a chruthú agus a thaifeadadh.

• Plé eitic agus comhbhá ar líne agus úsáid á baint agat as scéalta, amhráin nó drámaí ina bhfuil plé ar chásanna nó ar mhothúcháin na gcarachtar. Cuireann Webwise acmhainní maidir leis an tsábháilteacht ar líne ar fáil saor in aisce ina bhfuil scéalta, amhráin agus físeáin ghearra. Samplaí díobh seo is ea Vicky’s Party ó My Selfie agus ó Wider World, a bhfuil fáil orthu anseo: webwise.ie/myselfie-wider-world/.

• Bain úsáid as ábhair ar nós na heolaíochta agus na tíreolaíochta chun labhairt leis na daltaí faoin úsáid a bhaineann suíomhanna gréasáin, aipeanna agus teicneolaíocht as sonraí móra mar shampla, comharthaí GPS, córais rianaithe suímh, eolas faoin aimsir/faoin aeráid, intleacht shaorga, fianáin brabhsálaí gréasáin, agus araile agus cuir tús le plé ar ábhair cosúil le cearta agus freagrachtaí nó príobháideachas agus slándáil.

• Deis iontach atá sa Lá Sábháilteachta Idirlín chun labhairt le do chuid daltaí faoi bheith i do shaoránach digiteach sábháilte agus freagrach agus seans do phobal uile na scoile a bheith páirteach ann. Tá go leor smaointe agus gníomhaíochtaí iontacha ar an mol Lá na Sábháilteachta Idirlín de chuid Webwise agus cabhróidh siad leat múineadh do na daltaí faoi lorg digiteach dearfach a chruthú agus foghlaim faoina gcearta agus a bhfreagrachtaí ar líne mar shaoránaigh dhigiteacha: webwise.ie/saferinternetday

Trasnaíonn an tSaoránacht Dhigiteach teorainneacha na n-ábhar agus baineann sí le réimse de pháirtithe leasmhara na scoile. Teastaíonn cur chuige a chuimsíonn an scoil ar fad ionas go mbeidh seasmhacht i measc phobal uile na scoile agus go mbeifear aontaithe maidir lena bhfuiltear ag súil leis. Tagann deiseanna chun cinn go nádúrtha sna hábhar scoile leis an oideachas saoránachta digití a neadú. Cuireann an tSaoránacht Dhigiteach deiseanna ar fáil cabhrú leis na daltaí sóisearacha forbairt a dhéanamh ar na 8 bpríomhscil atá leagtha amach i gcuraclam na sraithe sóisearaí.

Oireann an t-oideachas ar an tsaoránacht dhigiteach freisin don phróiseas pleanála don fhoghlaim dhigiteach, agus nascann sé leis an gCreat don Fhoghlaim Dhigiteach (DLF). Nascann sé go díreach le OSPS, OSSP agus le hEolaíocht Ríomhaireachta na hArdteiste. Chun go mbeidh daoine óga ina saoránaigh dhigiteacha éifeachtacha, tá roinnt inniúlachtaí a chaithfidh siad a fhorbairt lena n-áirítear litearthacht faisnéise agus sonraí, cumarsáid agus comhoibriú, ábhar digiteach a chruthú, fadhbanna a réiteach, príobháideachas agus litearthacht sonraí.

Is féidir le scoileanna teacht, saor in aisce, ar réimse d’acmhainní ó Webwise.ie atá ag teacht leis an gcuraclam lena n-áirítear an clár Ceangailte. Sa chlár Ceangailte -Litearthacht sna Meáin Dhigiteacha don tSraith Shóisearach déantar iniúchadh ar; Folláine Ar Líne; Nuacht, Faisnéis agus Fadhbanna le bréagaisnéis; Mórshonraí agus an Geilleagar Sonraí; agus Mo Chearta Ar Líne. Tá sé mar aidhm ag Ceangailte an cumhacht a thabhairt do dhaoine óga a bheith in ann an teicneolaíocht agus na meáin ar líne a úsáid go héifeachtach, go neamhspleách agus go sábháilte.

Nuair a thagann sé go dtí cabhrú le páistí a mbealach a dhéanamh tríd an domhan ar líne, tá a fhios againn go bhféadfadh go leor oideachasóirí a bheith faoi an-bhrú. Toisc gur cuid mhór de shaol na bpáistí agus na ndaoine óga é an t-idirlíon, tá sé tábhachtach a bheith ag plé leo agus ag tabhairt tacaíochta dóibh. Ach teastaíonn tacaíocht ó na hoideachasóirí ionas go mbeidh siad in ann é seo a dhéanamh.

Cuireann Webwise réimse leathan d’acmhainní agus de thacaíochtaí ar fáil ar webwise.ie ó chúrsaí sábháilteachta ar líne d’oideoirí go dtí uirlisí a cabhraíonn le páistí a n-eispéiris ar líne a bhainistiú.

Cuireann Oide, Teicneolaíocht san Oideachas réimse leathan de dheiseanna foghlama gairmiúla ar fáil do mhúinteoirí trína chúrsaí ar líne, físeáin dea-chleachtais, seimineáir ghréasáin, acmhainní foghlama ar líne agus cúrsaí sna  hIonaid Oideachais. Cuireann na Ceannairí Foghlama Gairmiúla ar na Teicneolaíochtaí Digiteacha atá ag Oide tacaíocht shaincheaptha ar fáil sa suíomh scoile.

Cuireann Youth Work Ireland ríomhfhoghlaim den scoth ar fáil chun cabhrú leis an earnáil a oibríonn leis an aos óg na daoine óga a choinneáil sábháilte ar líne.

https://www.youth.ie/training/online-safety-and-awareness-in-youth-work-elearning-course/

Mar fhocal scoir, coinnigh súil amach ar medialiteracyireland.ie le haghaidh imeachtaí agus seimineáir ghréasáin atá le teacht.